Ten wpis jest moją refleksją po rozmowach telefonicznych z pacjentami. Przebiegały one mniej więcej tak:
Pacjent: Dzień dobry, czy psychiatra może mnie dzisiaj przyjąć?
Ja: Dzień dobry, w tym gabinecie nie może pani/pana przyjąć psychiatra nie tylko dziś, ale w ogóle, ponieważ nie jestem psychiatrą. Jestem psychologiem i psychoterapeutą.
Pacjent: Aha, aha, dobrze, a pani może mnie dzisiaj przyjąć?
Ja: Dzisiaj nie, ale mogłabym pewnie w najbliższym czasie. Pan/pani chciał(a) jednak przecież umówić wizytę u psychiatry, więc prawdopodobnie ja nie będę w stanie pomóc.
I tu zaczyna się wyjaśnianie, czym różnią się te trzy zawody i z kim pacjent tak naprawdę potrzebuje się spotkać. Poniższy tekst doprecyzowuje właśnie te różnice.
Żeby wybrać odpowiedniego specjalistę, którego kwalifikacje są jak najlepiej dobrane do leczenia problemu pacjenta, warto umieć precyzyjnie rozróżnić te trzy dyscypliny naukowe. Oczywiście zdarzają się też – i to wcale nie rzadko – takie sytuacje, w których osoba poszukująca rozwiązania swoich problemów będzie potrzebowała udać się zarówno do psychiatry, jak i do psychoterapeuty.
Psychiatria jest specjalizacją medyczną, a psychiatra jest lekarzem medycyny. Musiał ukończyć studia medyczne, odbyć staż, a następnie zrobić specjalizację. Ma kompetencje do diagnozy chorób i zaburzeń psychicznych oraz leczenia farmakologicznego. Jest jedynym specjalistą uprawnionym do wystawiania recept, skierowań na badania czy do oddziałów szpitalnych i zwolnień lekarskich. Ponadto może służyć poradnictwem i psychoedukacją.
Psychologia jest dyscypliną naukową z pogranicza nauk społecznych i biologicznych. Zajmuje się badaniem procesów poznawczych, neuropsychologicznych, emocjonalno-motywacyjnych, zachowań i relacji społecznych. Koncepcje z obszaru psychologii zdrowia i psychologii klinicznej służą rozumieniu zdrowia i choroby, czynników patogenetycznych i optymalizujących zdrowie. Ukończenie studiów psychologicznych uprawnia do diagnozy psychologicznej, opiniowania i orzecznictwa oraz prowadzenia działań z obszaru pomocy psychologicznej. Psycholog – jeśli ukończył odpowiednie szkolenie podyplomowe – przeprowadza też badania kierowców i osób starających się o pozwolenie na broń. Diagnostyka psychologiczna jest też coraz częściej elementem procesu rekrutacji do pracy.
Psychoterapia jest niezależną dyscypliną naukową, odrębnym zawodem. W skrócie polega na stworzeniu relacji między pacjentem a terapeutą, w ramach której pacjent może spojrzeć inaczej na swoje problemy, przedefiniować je, a co ważniejsze dostrzec oprócz nich także zasoby, swoje mocne strony, umiejętności i możliwości, dzięki którym może te problemy rozwiązać lub przynajmniej zminimalizować. W leczącej relacji pacjent może z pomocą terapeuty stworzyć nową narrację na temat trudnych wydarzeń w życiu, a także w bezpiecznych warunkach na poziomie emocjonalnym przeżyć je jeszcze raz, ale ze wsparciem terapeuty i tworząc alternatywne, korzystne dla siebie zakończenie. Może uczyć się bardziej adaptacyjnych sposobów myślenia i zachowania, technik, które pozwalają się zrelaksować i obniżyć poziom lęku. Psychoterapia jest alternatywą dla farmakologicznych metod leczenia zaburzeń psychicznych, a czasem ich uzupełnieniem.
Jeśli problem dotyczy sfery egzystencjalnej – poczucia sensu i satysfakcji z życia, trudności w relacjach społecznych, obrazu siebie, samooceny, potrzeby rozwoju, zmiany, zintegrowania przeszłych trudnych doświadczeń, to najlepszym wyborem jest kontakt z psychoterapeutą. Jeśli polega na doświadczaniu uporczywych lęków, epizodów obniżonego nastroju, zaburzeniach odżywiania, to do pacjenta należy wybór między psychoterapią a leczeniem farmakologicznym. Jednocześnie oczywiste wydaje się, że dobry psychoterapeuta zaleci klientowi konsultację psychiatryczną, gdy zobaczy taką potrzebę, a dobry psychiatra wyśle pacjenta na psychoterapię, gdy uzna, że będzie ona dla niego najlepszą formą leczenia. Stany głębszych zaburzeń, w których dochodzi do zniekształconego postrzegania rzeczywistości, a czasem do utraty kontaktu z nią (zaburzenia psychotyczne) są przesłanką do szybkiego kontaktu z lekarzem psychiatrą w celu przeprowadzenia diagnostyki i włączenia leczenia. W drugiej kolejności warto skontaktować się z psychoterapeutą.
Na koniec warto wspomnieć o jeszcze jednym specjaliście – terapeucie uzależnień. Problem uzależnienia od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych czy też coraz częstsze obecnie uzależnienia behawioralne powinny być leczone przez tego specjalistę.